Granica II RP w pamięci regionu

#historia #tożsamość #pamięć #pogranicze

Dawna granica II Rzeczypospolitej, a zwłaszcza jej odcinek na pograniczu babimojsko-międzyrzeckim (m.in. Dąbrówka i Zbąszynek), nie jest dziś już wyraźną linią w krajobrazie społecznym czy kulturowym. Jednak jej ślady – zarówno w pamięci zbiorowej, jak i w tożsamości lokalnych społeczności – pozostają obecne, choć znacznie się zmieniły w wyniku polityki historycznej, migracji ludności i upływu czasu. W ostatnich latach pogranicza jako miejsca przenikania się narodów i kultur stały się popularne i coraz częściej pojawiają się w publicystyce, pracach naukowych oraz reportażach.

W środowiskach akademickich oraz wśród lokalnych pasjonatów historii (np. w ramach działalności Izb Pamięci, zespołów ludowych czy regionalnych stowarzyszeń) temat granicy II RP i jej skutków dla tożsamości lokalnej jest wciąż żywy. Interesują się nią także badacze i publicyści, jest popularyzowana poprzez wykłady i spotkania. Przykładem może być spotkanie w gorzowskiej bibliotece, 24 kwietnia br., gdzie rozmawiano o tożsamości pogranicza przy okazji prelekcji dr Katarzyny Zielińskiej pt. „Dąbrówka-Zbąszynek, czyli mecz Polska-Niemcy”.

Po 1945 roku, w wyniku przesunięcia granic i wymiany ludności, granica II RP została „zatarta” zarówno w krajobrazie, jak i w oficjalnej narracji historycznej. Polityka PRL-u koncentrowała się na budowaniu mitu „odwiecznej polskości” tych ziem, marginalizując pamięć o ich złożonej, pogranicznej przeszłości. Dąbrówka ma polską tradycję i silnie akcentuje walkę o polskość oraz pamięć o lokalnych patriotach. W okresie międzywojennym działał tu Związek Polaków w Niemczech, a dziś funkcjonuje Izba Pamięci i zespoły ludowe kontynuujące tradycje regionu. Z kolei Zbąszynek, jako dawny niemiecki węzeł kolejowy, musiał po 1945 roku budować swoją tożsamość niemal od nowa, co do dziś skutkuje poczuciem „sztuczności” tej tożsamości i obecnością różnych grup przybyłych z całej Polski, w tym Kresowiaków.

Antagonizmy i anegdoty dotyczące „bardziej polskich” czy „bardziej niemieckich” sąsiadów są nadal obecne w codziennych relacjach, choć mają głównie wymiar obyczajowy i nie prowadzą do poważnych konfliktów. Dawna granica II RP na pograniczu babimojsko-międzyrzeckim nie zanikła całkowicie w świadomości lokalnych społeczności, ale jej obraz jest dziś rozmyty i przetworzony przez dekady polityki historycznej oraz powojenne migracje. Pogranicze pozostaje miejscem, gdzie tożsamość lokalna jest przedmiotem negocjacji i reinterpretacji, a ślady dawnej granicy są obecne zarówno w pamięci zbiorowej, jak i w symbolice kulturowej regionu. (N. Gorzkiewicz)